How to Apply for MGNREGA Job Card – जॉब कार्ड काढण्यासाठी काय करायचं ते समजून घ्या!

भारतातील ग्रामीण भागातील अनेक कुटुंबांसाठी रोजगार म्हणजे केवळ उत्पन्नाचं साधन नसून, त्यांचा जगण्याचा आधार आहे. विशेषतः अशा कुटुंबांसाठी केंद्र सरकारने महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (मनरेगा) सुरू केली आहे. या योजनेअंतर्गत वर्षातून 100 दिवसांचा हमी रोजगार देण्याची तरतूद आहे. पण या रोजगारासाठी पात्र ठरण्यासाठी आणि काम मिळवण्यासाठी नोकरी कार्ड (Job Card) असणं अनिवार्य आहे.

या लेखात आपण हे पाहणार आहोत की, नोकरी कार्ड म्हणजे काय, ते का आवश्यक आहे, ते कसं मिळवायचं, कोणते कागदपत्रं लागतात आणि त्याचा उपयोग कोणत्या शासकीय योजनांमध्ये होतो.

नोकरी कार्ड म्हणजे काय?

नोकरी कार्ड हा एक अधिकृत दस्तऐवज आहे जो एखाद्या ग्रामीण कुटुंबाला सरकारकडून दिला जातो. या कार्डामध्ये कुटुंबातील सर्व सदस्यांची माहिती, वय, लिंग, आणि त्यांनी मनरेगाच्या अंतर्गत केलेल्या कामांची नोंद असते.

हे कार्ड म्हणजे त्या कुटुंबाला सरकारने मान्यता दिलेली आहे की, ते काम करण्यास इच्छुक आहेत आणि त्यांना आवश्यक असल्यास काम देण्यात यावं.

नोकरी कार्ड का आवश्यक आहे?

1. रोजगाराच्या हक्कासाठी:
   मनरेगा अंतर्गत काम मिळवण्यासाठी नोकरी कार्ड अनिवार्य आहे. कार्डाशिवाय कामाची मागणी करता येत नाही.
2. शासकीय योजनांमध्ये पात्रतेसाठी:
   उदाहरणार्थ, प्रधानमंत्री आवास योजना (ग्रामीण), घरकुल योजना इत्यादीसाठी अर्ज करताना नोकरी कार्ड क्रमांक विचारला जातो.
3. परिस्थिती दर्शवणारा पुरावा:
   हे कार्ड आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत असलेल्या कुटुंबांची ओळख पटवून देतं, जे इतर कल्याणकारी योजनांसाठीही उपयोगी ठरतं.

कोण अर्ज करू शकतो?

मनरेगाचे नोकरी कार्ड पूर्ण कुटुंबासाठी तयार केलं जातं, केवळ एका व्यक्तीसाठी नव्हे. हे कुटुंब खालील निकष पूर्ण करत असल्यास अर्ज करू शकते:

• कुटुंब ग्रामपंचायत हद्दीत राहत असावं.
• कुटुंबातील सदस्य 18 वर्षांपेक्षा अधिक वयाचे असावेत.
• काम करण्याची तयारी असावी.

नवीन नोकरी कार्डसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया (Offline पद्धत)

नोकरी कार्डसाठी थेट ऑनलाइन अर्ज करण्याची सुविधा सर्वत्र उपलब्ध नसल्याने, आजही बहुतेक अर्ज ऑफलाइन पद्धतीने ग्रामपंचायतीतूनच स्वीकारले जातात.

1. ग्राम रोजगार सेवक किंवा ग्रामसेवक यांच्याशी संपर्क साधा

तुमच्या गावातील रोजगार सेवक किंवा ग्रामसेवक हे मनरेगा अंतर्गत सर्व प्रक्रिया हाताळतात. त्यांच्याकडे जाऊन नोकरी कार्डासाठी अर्ज मिळवा.

2. अर्जाचा नमुना भरा – नमुना क्रमांक १

सरकारी मान्य नमुना क्रमांक १ (Form No.1) हा अर्ज भरावा लागतो. या अर्जात कुटुंबातील सदस्यांची वैयक्तिक माहिती, पत्ता, ओळखपत्र क्रमांक इ. भरावे लागते.

3. आवश्यक कागदपत्रं संलग्न करा

कार्ड मिळवण्यासाठी खालील कागदपत्रं अनिवार्य आहेत:

• कुटुंबातील सर्व प्रौढ सदस्यांचे आधार कार्ड
• राशन कार्ड किंवा घराचा पुरावा
• बँक खात्याचं पासबुक किंवा त्याची झेरॉक्स
• एक अलीकडील पासपोर्ट साइज छायाचित्र (कुटुंबाचे सामूहिक फोटो असल्यास अधिक चांगले)

4. अर्ज जमा करा

संपूर्ण माहिती भरल्यानंतर व कागदपत्रांसह अर्ज ग्रामसेवकाकडे जमा करा. काही ग्रामपंचायतीत हे अर्ज जिल्हा परिषदेमार्फत संकलित केले जातात.

5. अर्जाची पडताळणी आणि नोंदणी

ग्रामसेवक अर्जातील माहिती पडताळून, तुमचं नांव मनरेगाच्या नोंदणीत घेतो. ही प्रक्रिया काही ठिकाणी 3 ते 7 दिवसांत पूर्ण होते.

6. नोकरी कार्ड क्रमांक आणि कार्ड वितरीत

नोंदणी झाल्यानंतर तुम्हाला तुमचं नोकरी कार्ड क्रमांक दिलं जातं आणि कार्ड तुमच्यापर्यंत पोहोचवण्यात येतं.

नोकरी कार्ड मिळवताना काही टिप्स:

• अर्ज करताना सर्व माहिती स्पष्ट आणि अचूक भरा.
• बँक खाते आधारशी जोडलेलं असणं फायदेशीर ठरतं.
• गावातील सरपंच, ग्रामसेवक यांच्याकडून मदत घ्या.
• कोणी पैसे मागितले, तर तत्काळ वरिष्ठ अधिकाऱ्यांना कळवा — ही मोफत सेवा आहे.

आधीच नोंदणीकृत नोकरी कार्ड ऑनलाइन कसे डाउनलोड करावे?

जर तुमच्याकडे आधीपासून नोकरी कार्ड असेल पण त्याची झेरॉक्स हवी असेल किंवा तुम्हाला कार्ड हरवले असेल, तर ते ऑनलाइन डाउनलोड करता येते. खालीलप्रमाणे प्रक्रिया आहे:

1. अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या

सर्वप्रथम https://nregastrep.nic.in या अधिकृत मनरेगा वेबसाइटला भेट द्या.

2. तुमचा राज्य व जिल्हा निवडा

वेबसाइटवर राज्य निवडल्यावर, तुम्हाला तुमचा जिल्हा आणि ब्लॉक (तालुका) निवडायचा आहे.

3. ग्रामपंचायत निवडा

ब्लॉक निवडल्यानंतर, तुमचं गाव किंवा ग्रामपंचायत निवडा.

4. ‘Job Card Register’ वर क्लिक करा

स्क्रोल करत पुढे गेल्यावर ‘Job Card / Employment Register’ असा पर्याय दिसेल. त्यावर क्लिक करा.

5. तुमचं नांव शोधा

येथे तुम्हाला पाण्याच्या यादीप्रमाणे कुटुंबांची यादी दिसेल. तुमचं नाव किंवा कुटुंबातील कोणत्याही व्यक्तीचं नाव शोधा.

6. कार्ड उघडा आणि डाउनलोड करा

तुमचं नांव सापडल्यानंतर त्यावर क्लिक केल्यास PDF स्वरूपात कार्ड उघडेल. ते डाउनलोड करून प्रिंट काढून घेता येते.

नोकरी कार्ड हरवल्यास काय करावे?

जर कार्ड हरवलं असेल, तर तुमच्या ग्राम रोजगार सेवकाकडे जाऊन ओळखपत्रासह अर्ज द्या. ते पुन्हा एकदा तुमचं नांव शोधून कार्डाची नवीन प्रत (डुप्लिकेट) देतील. यात कोणतेही शुल्क नसते.

मनरेगामध्ये मिळणाऱ्या रोजगाराचे फायदे

1. 100 दिवसांचा हमी रोजगार:
   प्रत्येक ग्रामीण कुटुंबाला वर्षातून 100 दिवस रोजगार मिळतो.
2. किमान वेतन व बँकेत थेट जमा:
   कामाचे पैसे सरकारद्वारे थेट लाभार्थ्याच्या बँक खात्यात जमा होतात.
3. कौशल्य विकास:
   श्रम आधारित कामांमुळे विविध बांधकाम कौशल्ये आत्मसात होतात.
4. महिलांना प्राधान्य:
   मनरेगामध्ये महिलांसाठी किमान 33% आरक्षण असते.
5. स्थानिक पातळीवरील प्रकल्प:
   कामे गावातच मिळत असल्यामुळे स्थलांतर टळते.

इतर योजनांमध्ये नोकरी कार्डचा उपयोग

मनरेगाचं नोकरी कार्ड केवळ काम मिळवण्यासाठी नाही, तर खालील योजनांसाठीही उपयुक्त आहे:

• प्रधानमंत्री आवास योजना (ग्रामीण) – घरकुल योजनेसाठी
• शौचालय योजना (स्वच्छ भारत मिशन)
• अन्न सुरक्षा योजना (राशनकार्ड लिंक)
• वृध्दापकाळ पेन्शन योजना
• शालेय शिष्यवृत्ती योजना

यातील बऱ्याच योजनांमध्ये नोकरी कार्ड क्रमांक किंवा त्यावरील तपशील मागवले जातात.

गरज का आहे नोकरी कार्ड तयार करण्याची?

• रोजगाराचा हक्क:
  ग्रामीण भागातील अनेकांना कायमस्वरूपी रोजगार उपलब्ध नसतो. अशा वेळी मनरेगा एक मोठा आधार ठरतो.
• सरकारी लाभांची दारे उघडतात:
  नोकरी कार्डमुळे आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांसाठी असलेल्या योजना सहज उपलब्ध होतात.
• ओळखीचा पुरावा:
  हे कार्ड तुमच्या कुटुंबाची ओळख, वास्तव आणि रोजगाराची स्थिती दर्शवते.

महत्त्वाच्या सूचना

• अर्ज करताना सर्व माहिती अचूक भरा, चुकीची माहिती आढळल्यास अर्ज रद्द केला जाऊ शकतो.
• बँक खाते आधारशी लिंक असणं आवश्यक आहे अन्यथा लाभ मिळण्यास विलंब होतो.
• नोकरी कार्डावर तुमची आणि कुटुंबातील सदस्यांची सही असते, त्यामुळे त्याची काळजी घ्या.
• नोकरी कार्ड मोफत मिळते, कोणालाही पैसे देऊ नका.

निष्कर्ष: आता वेळ आहे पुढे पाऊल टाकण्याची!

मनरेगाच्या माध्यमातून सरकारने ग्रामीण जनतेसाठी एक विश्वासार्ह रोजगार हमी तयार केली आहे. या योजनेचा खरा लाभ घ्यायचा असेल, तर नोकरी कार्ड बनवणे अत्यंत आवश्यक आहे.

हे कार्ड मिळवण्यासाठी फारसे कौशल्य किंवा खर्च लागत नाही. फक्त माहिती योग्य पद्धतीने भरून अर्ज करायचा आहे. त्यामुळे आजच तुमच्या गावातील रोजगार सेवकाकडे जाऊन नोकरी कार्डासाठी अर्ज करा. यामुळे तुम्हाला रोजगार, सामाजिक सुरक्षा, आणि इतर योजनांतील लाभ मिळवण्याचा मार्ग खुले होतो.